Bazı otistik bireyler çok fazla stres, gürültü veya baskı altında kaldığında çökme (meltdown) ya da içe kapanma (shutdown) yaşayabilir. Bu durum, kişinin dayanma sınırının aşıldığını gösterir. Hepimizin bu tepkileri anlaması çok önemlidir; böylece böyle bir şey gördüğümüzde doğru şekilde yardım edebiliriz.
Çökmeler ve İçe Kapanmalar Nedir?
- Çökme (Meltdown): Kişi ağlayabilir, bağırabilir, kendine zarar verebilir, ellerini sallayabilir ya da başka dışa dönük tepkiler gösterebilir.
- İçe Kapanma (Shutdown): Kişi sessizleşir, çevreye yanıt vermemeye başlar, adeta “donmuş” gibi görünür.
Bazı otistik kişiler her iki durumu da yaşayabilir.
Bu tepkiler genellikle şu durumlarda ortaya çıkar:
- Gürültü, parlak ışıklar veya kalabalık gibi duyusal aşırı yüklenme,
- Sosyal ortamlarda bunalma,
- Beklenmedik değişiklikler veya belirsizlik.
Böyle Bir Durumda Nasıl Yardımcı Olabilirsiniz?
Yapmanız Faydalı Olanlar:
- Güvenliği sağlayın: Kendisini incitebileceği eşyaları ortamdan uzaklaştırın.
- Sessiz ve rahat bir alan yaratın: Parlak ışıklardan ve kalabalıktan uzak bir köşe işe yarayabilir.
- Sakin kalın: Panik yapmak yerine kontrollü olduğunuzu gösterin.
- Tek bir kişinin destek vermesi iyi olur: Aynı anda birçok kişi konuşursa bu, daha fazla bunaltabilir.
- Basit ve net konuşun: Örneğin, “Stresli olduğunuzu fark ettim. Şimdi derin nefes alabiliriz” gibi kısa cümleler kurun.
- Duygularını kabul edin: “Korkmuş olabilirsin, anlıyorum” gibi destekleyici sözler söyleyin.
- Sakinleştiğini fark ettiğinizde belirtin: “Şimdi daha iyi görünüyorsun, aferin” diyebilirsiniz.
- Yumuşak bir ses tonu kullanın: Yavaş, alçak sesle konuşmak çok önemlidir.
- Göz hizasında olun: Yanında oturmak güven verir.
- Derin nefes alma egzersizine rehberlik edin: Eğer yapabiliyorsa birlikte deneyin.
Yapmamanız Gerekenler:
- Fiziksel olarak kısıtlamayın (sadece ciddi bir tehlike varsa bu farklıdır).
- Ses tonunuzu yükseltmeyin ya da kaygılı görünmeyin. Bu, onların kaygısını daha da artırır.
- O an davranışlarının sonuçlarını anlatmaya çalışmayın. Bu sadece öfke ve kaygıyı artırır.
Destek Nereden Alınabilir?
Çoğu durumda, çökme ya da içe kapanma kendi kendine geçer ve kişinin sadece biraz zamana ihtiyacı olur.
- Acil servis çağırmak çoğu zaman gerekmez, hatta daha kötü hale getirebilir.
- Ama eğer kişi kendine zarar veriyorsa, tehlike içindeyse ya da bu durumlar çok sık oluyorsa, profesyonel destek almak faydalı olacaktır.
Günlük Örnek:
Bir alışveriş merkezinde çok gürültü ve kalabalık olduğunu düşünün. Otistik bir birey bundan bunaldığında yere oturup ağlamaya başlayabilir ya da sessizleşip donakalabilir. Böyle bir durumda yanındaki kişi, kalabalıktan uzaklaşıp sessiz bir köşeye geçmelerine yardımcı olabilir ve sakin bir sesle, “Şimdi biraz dinlenelim, güvenlisin” diyerek destek verebilir.
kaynak:https://www.autistica.org.uk/what-is-autism/supporting-meltdowns
About The Author
